Opleiding Contactclown in de Zorg leert contact maken met het hart
Een contactclown in de zorg verkoopt geen grappen en grollen, maar sluit aan bij het gevoel van de ander.
Het gaat erom dat je je hart openstelt voor de ander. Zo maakt de clown contact met mensen met dementie of een verstandelijke beperking. In de Opleiding Contactclown in de Zorg van Clownschool Esterella leer je de fijne kneepjes van het vak.
Toen Esther Hak als student Theaterwetenschappen in de jaren negentig een clownworkshop volgde, was ze direct verkocht. ‘Wat me aansprak, was dat de clown écht was. Hij toont zijn gevoelens en maakt op die manier contact.’ Esther was zó enthousiast dat zij ook de (toenmalige) Nederlandse Clownsschool in Amsterdam ging volgen. Toen ze in 1999 klaar was, richtte ze Clownschool Esterella op. (Dit interview is gepubliceerd in het Vakblad ‘AS’ voor de Activiteitensector in de zorg)
Zacht en subtiel
Een paar jaar later, tijdens een bezoek aan haar oma in het verpleeghuis, maakte Esther ook kennis met het fenomeen ‘contactclown. ‘Ik vond het mooi hoe deze clown met subtiele, zachte humor contact wist te leggen met mensen met dementie.’
Esther geeft een voorbeeld van hoe dat kan gaan: ‘Iemand die in de laatste fase van dementie zit – de verzonken fase – maakt meestal niet direct oogcontact. Je kunt deze persoon benaderen door bijvoorbeeld rustig zijn hand aan te raken of door mee te ademen in hetzelfde ritme. Je tast af hoe hij zich voelt en stemt daarop af. Lukt dat en reageert de ander, bijvoorbeeld door op te kijken, dan kun je vervolgens een liedje zingen dat aansluit bij de stemming van deze cliënt. En dan kijk je wat er ontstaat. Een contactclown heeft geen vooropgezet plan, maar sluit aan bij wat er gebeurt in het moment.’
Een contactclown heeft geen vooropgezet plan.
– Esther Hak
H.A.R.T. methode
Nadat Esther nog een opleiding tot contactclown had gevolgd, besloot ze vanuit Esterella zelf de Opleiding Contactclown in de Zorg te gaan aanbieden. Jaarlijks leidt zij maximaal 24 cursisten op. Zij worden voorbereid op het werken voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking.
Onder de cursisten zijn regelmatig activiteitenbegeleiders. ‘Die vinden het soms lastig om hun doelmatige en planmatige manier van werken los te laten’, ziet Esther. ‘Het mooie is echter dat ze uiteindelijk merken dat ze hun doelen eerder behalen door het toepassen van tools die ze tijdens de cursus leren, zoals meer rust brengen in het contact met cliënten.’
De cursisten volgen twintig lesdagen in Zeist, verspreid over het jaar. ‘We werken volgens de H.A.R.T.-methode’, vertelt Esther. ‘De H staat voor Hart: het is belangrijk dat je als contactclown je hart wijd openzet. De A staat voor: aansluiten bij de belevingswereld van de cliënt, de R voor rust nemen. En de T staat voor de “twinkel”: het plezier, de nieuwsgierigheid en de openheid die je brengt.’
Hoe kom je binnen?
Tijdens de opleiding staan er onderwerpen op het programma als: Hoe kom je binnen bij de cliënt? Hoe ga je zo blanco mogelijk het contact aan? Hoe breng je speelsheid en vrijheid? Hoe ga je om met weerstand? Hoe gebruik je je eigen gevoel in het contact, mits dat passend is in de situatie? ‘Stel je bent een beetje verlegen, omdat je voor de eerste keer deze groep cliënten bezoekt. Dat mag je zeker laten zien als clown. Misschien dat cliënten zich dan over je gaan ontfermen: “Kom maar binnen, hoor!” Je haalt zo ook naar boven wat een cliënt wél kan – jou helpen met binnenkomen – waardoor de beperkingen naar de achtergrond verdwijnen.’
Natuurlijk respecteert de contactclown ook het gevoel van de cliënt en probeert hij daarbij aan te sluiten. ‘Als de cliënt chagrijnig is, kun je ook samen chagrijnig zijn. De cliënt voelt zich dan gezien en erkend in zijn gevoel. Op die manier ontstaat er contact, en vaak zelfs een glimlach!’
Als een cliënt chagrijnig is, kun je ook samen chagrijnig zijn
– Esther Hak
Stage
De cursisten oefenen veel, met behulp van rollenspellen, muziek/liedjes en improvisatieoefeningen. Ook lezen ze literatuur, bijvoorbeeld over kenmerken van dementie en verstandelijke beperkingen. ‘Daarnaast lopen ze acht keer stage tijdens de lesdagen. Ze gaan als clownsduo naar vier verschillende zorginstellingen. Per instelling bezoekt iedere student twee groepen met cliënten’, vertelt Esther, die de ontwikkeling van de cursisten op de voet volgt: “Ik ga mee naar stage en maak video-opnamen, die we daarna bespreken. Super leerzaam! Verder vind ik het belangrijk dat cursisten hun praktische vaardigheden goed ontwikkelen, net zoals hun “clownspersonage”. Hoe zien ze eruit als clown? Hoe gedragen ze zich? Verder vind ik het essentieel dat ze goed leren omgaan met feedback en dat ze reflecteren op wat ze doen.’ De opleiding – die door het CRKBO is erkend als korte beroepsopleiding – wordt afgesloten met een diploma.
Meer betekenen
Na afloop van de opleiding vestigen sommige voormalige cursisten zich als zelfstandig contactclown en laten ze zich inhuren door diverse zorginstellingen. ‘Anderen gaan binnen de zorginstelling waar ze al werkzaam waren nieuwe taken doen: ze komen bijvoorbeeld een aantal uur als clown in dienst. Weer anderen zetten technieken die ze hebben geleerd in bij hun dagelijkse werkzaamheden. Ik hoor vaak terug dat ze dankzij de opleiding losser zijn geworden en rustiger, waardoor ze nog meer voor een ander kunnen betekenen.’
Esterella verzorgt ook kortdurende trainingen en workshops. Lees hier meer over haar cursussen.
Dit artikel is met toestemming van de redactie overgenomen uit het Vakblad ‘AS’ voor de Activiteitensector in de zorg (2017, nummer 11).
Tekst: Femke van den Berg. Foto’s: Esther Hak.
Wil je ook meedoen met de Opleiding Contactclown in de Zorg?
Lees hier meer over de Opleiding Contactclown in de Zorg en schrijf je in!
Wil je dit artikel delen? Graag! Bij het gebruiken van mijn tekst verzoek ik je mijn naam te vermelden: Esther Hak van Clownschool Esterella, met een werkende link naar mijn website www.esterella.net